Na Mwandishi Maalum
Ngugi wa Thiong’o, gwiji wa fasihi kutoka Kenya na mpigania haki kwa njia ya kalamu, ameaga dunia akiwa na miaka 87. Kazi zake zilijikita katika kupinga ukoloni wa kiakili, na kuhimiza matumizi ya lugha za Kiafrika.
Ngugi wa Thiong’o, mwandishi maarufu na msomi kutoka Kenya, amefariki dunia akiwa na umri wa miaka 87. Kifo chake kimethibitishwa na mwanawe, Nducu wa Ngugi, ambaye amesema mwandishi huyo amefariki mjini Bedford, Georgia, ambako alikuwa akipokea matibabu ya figo. Ngugi alikuwa mmoja wa watu mashuhuri zaidi barani Afrika waliotumia kalamu kama silaha ya ukombozi wa kiakili na kijamii.
Ngugi alijulikana kwa kazi zake maarufu kama “Petals of Blood”, “Wizard of the Crow”, na “Decolonizing the Mind”, ambazo ziliweka msingi wa fasihi ya Kiafrika inayopinga urithi wa kikoloni. Kazi zake zilichunguza kwa kina historia ya Kenya kuanzia ukoloni wa Waingereza hadi utawala wa ndani uliojaa dhuluma.
Mbali na kuwa mwandishi, Ngugi pia alikuwa mpiganiaji wa haki na msomi aliyekuwa mstari wa mbele kupigania matumizi ya lugha za Kiafrika katika uandishi wa kazi za fasihi. Alifungwa jela katika miaka ya 1970 kwa sababu ya kazi zake za kisanii zilizokuwa zinaikosoa serikali ya Kenya, na baadaye akaishi uhamishoni kwa miongo kadhaa.
Ngugi alikuwa mgombea wa mara kwa mara wa Tuzo ya Nobel ya Fasihi na aliwahi kuorodheshwa kwenye tuzo mbalimbali kama vile Man Booker na Pak Kyong-ni Literature Award. Rais wa zamani wa Marekani Barack Obama aliwahi kumpongeza kwa uwezo wake wa kuonyesha jinsi historia inavyobadilisha maisha na mahusiano ya watu binafsi.
Ngugi alizaliwa katika kijiji cha Kamiriithu, kaskazini mwa Nairobi, kama mmoja wa watoto watano wa mke wa tatu wa baba yake. Alipata elimu ya kikoloni na hapo awali alijulikana kama James Thiong’o. Alianza kuonyesha kipaji chake akiwa mtoto alipoweka hadithi za mdomo alizozisikia kutoka kwa familia katika insha ya shule iliyosifiwa sana.
Alianza kuandika rasmi akiwa mwanafunzi katika Chuo Kikuu cha Makerere, Uganda. Alikutana na mhariri wa jarida la chuoni na kudai kuwa ana hadithi, ingawa hakuwa ameandika hata moja. Aliandika kazi moja na ikachapishwa—ndipo safari yake ya fasihi ikaanza rasmi.
Katika mkutano wa waandishi Afrika mwaka 1962, alikutana na Chinua Achebe ambaye alimtia moyo kuwasilisha riwaya zake mbili za kwanza: “Weep Not, Child” na “The River Between”, ambazo zilichapishwa miaka michache baadaye.
Hata hivyo, mafanikio yake halisi yalikuja alipokuwa mwanafunzi wa shahada ya uzamili katika Chuo Kikuu cha Leeds, Uingereza, ambapo aliguswa sana na kazi za waandishi wa Karibiani kama George Lamming. Hapo ndipo aligundua kuwa fasihi inaweza kumwakilisha moja kwa moja, na akaanza kuandika kwa sauti yake binafsi.
Mnamo miaka ya mwishoni ya 1960, Ngugi aliachana na jina lake la Kiingereza, akakumbatia itikadi ya Kijamaa, na akaanza kuandika kwa lugha ya Gikuyu. Kupitia riwaya yake “A Grain of Wheat”, alianza kushughulikia mada nzito za ukombozi, ukoloni mamboleo, na uongozi wa Kiafrika uliopotoka.
Mwaka 1977, tamthilia aliyoiandika kwa ushirikiano na Ngugi wa Mirii, ya “I Will Marry When I Want”, ilionyesha wazi ufisadi wa viongozi wa Kenya. Ilisababisha kukamatwa kwake na kufungwa kwa mwaka mmoja bila kufikishwa mahakamani.
Wakati akiwa gerezani, aliandika riwaya ya “Devil on the Cross” kwa kutumia karatasi za chooni, ikiwa ni ishara ya dhamira yake thabiti ya kuendelea kuandika licha ya mateso. Alisisitiza kuwa uhuru wa kweli wa Kiafrika huwezi kupatikana kwa kutumia lugha za kigeni.
Katika kitabu chake cha “Decolonizing the Mind”, alitetea kwa nguvu matumizi ya lugha za Kiafrika kama msingi wa ukombozi wa kiakili. Alisema: “Ni nini tofauti kati ya mwanasiasa anayeamini Afrika haiwezi kuishi bila ubeberu, na mwandishi anayesema Afrika haiwezi kufanya fasihi bila lugha za Ulaya?”
Ngugi alihamia Uingereza miaka ya 1980 kabla ya kuelekea Marekani, ambako alifundisha katika vyuo vikuu mbalimbali vikiwemo Yale, Northwestern, na hatimaye Chuo Kikuu cha California, Irvine. Huko, alikuwa mkurugenzi mwanzilishi wa Kituo cha Kimataifa cha Uandishi na Tafsiri.
Hata akiwa uhamishoni, hakusalimika na mashambulizi. Mwaka 1986, alipokuwa Zimbabwe, maafisa waligundua njama ya kumuua iliyopangwa na utawala wa Rais Daniel arap Moi. Mwaka 2004, akiwa Kenya, alivamiwa na kupigwa, na mkewe kubakwa.
Licha ya hayo, mwaka 2015 alikaribishwa rasmi na serikali ya Kenya chini ya Rais Uhuru Kenyatta, tukio ambalo Ngugi alilitafsiri kama “mzunguko wa kihistoria” uliotimia.
Ngugi aliamini kuwa maisha ni hadithi, na kwamba kazi ya kuandika ilikuwa wajibu wake wa msingi maishani. Katika mahojiano na “The Penn Review”, alisema: “Kuandika ni jambo ambalo lazima nifanye. Maisha yenyewe ni hadithi kubwa.”
