banner
banner
Home Sitanii
Category:

Sitanii

Sitanii

Prof. Kabudi: Sh trilioni
360 haikuwa kodi halali

by Jamhuri
written by Jamhuri

*Asema zilikuwa mbinu za majadiliano, ataja tishio la Acacia
*Afafanua suala hilo limekwisha,atamtafuta Mwigulu amweleze

Na Mwandishi Wetu,JamhuriMedia

Mpatanishi Mkuu wa Serikali (Chief Government Negotiator), Profesa Palamagamba Kabudi, amesema Dola bilioni 190 za Marekani sawa na Sh trilioni 360 walizotakiwa kulipa Kampuni ya Acacia Julai, 2017 kama kodi, malimbikizo na faini ya ukwepaji kodi, hakikuwa kiwango sahihi.

Kabudi, aliyeteuliwa na Rais Samia Suluhu Hassan kuwa Mpatanishi Mkuu wa Serikali baada ya kutenguliwa uwaziri wa Katiba na Sheria, Januari, 2022 ameliambia Gazeti la JAMHURI mwishoni mwa wiki kuwa serikali ilifahamu tangu mwanzo kuwa kiwango hicho cha Dola bilioni 190 ambazo wakati huo zilikuwa sawa na Sh trilioni 360 kilikuwa hakilipiki.

“Jamani mtu yeyote anayejua, ile haikuwa kodi halali, ilikuwa ni kodi inayobishaniwa. Kwani watu wangapi mmetoa ‘assessment’ (makadirio) ya kodi halafu mnakaa chini? Sasa nikasema siku nyingine nikipata nafasi na nikipata ruhusa, nita-share na wewe, na siyo siri, kwa sababu hata sasa wamekwishalipa ile installment (mkupuo) ya pili ya zile milioni 300.

“Lakini kuna faida nyingine nyingi ambazo tuliingia nazo kwenye mkataba… na ule mkataba sikusaini mimi, ulisainiwa na Waziri wa Madini, Dotto Biteko, mimi nilichokuwa nimekisaini kilikuwa kinaitwa Agreement of Undertaking (Makubaliano ya Utekelezaji), lakini yote, ningependa siku moja nikupe details (taarifa) zote kwa sababu ule mkataba siyo siri. Mimi nasoma JAMHURI kila siku,” amesema.

Amesema kati ya mambo ambayo nchi imeyapoteza katika Kiswahili ni uandishi wa kutumia lugha ya Kiswahili nchini, ila utaalamu huo umesalia katika JAMHURI.

“Unajua bahati mbaya nilikuwa nasema hata leo, tumepoteza ladha ya uandishi wa Kiswahili, sasa miongoni mwa watu ninaopenda kusoma ni safu ya SITANII [unayoandika Balile], sasa mtu ambaye hajajua tamathali atasema, ‘huyu anaandika nini?’

“Lakini mimi ninachokipenda ni ile aina ya lugha, kwa hiyo nashukuru na nikija Dar es Salaam nitakutafuta ili tukamilishane mawazo katika mambo yatakayotusaidia kujenga. Lakini mambo mengine mimi hapana, kwa sababu ni vizuri kuona watu wanavyotafsiri vitu.

“Namtafuta Mwigulu (Waziri wa Fedha) nimwambie kuwa ile ilikuwa ni kodi inayobishaniwa. Na wao pia walitupeleka kwenye ICSD (Kituo cha Kimataifa cha Kusuluhisha Migogoro) na wenzetu wakawa wanasema mtashitakiwa, mtafilisiwa.

“Unajua hizo trilioni zilipigwa baada ya wao kuwa wamepeleka mashitaka makubwa ICSD ya kudai close to two billion US dollars (karibu dola bilioni 2 za Marekani), sasa vitu vingine huwezi kuvieleza kwa sababu hizo ni mbinu za negotiations (upatanishi). Ukivieleza utavuruga, lakini ulichosema ni kweli… wewe hiyo kodi utaitoa wapi? Inazidi GDP za nchi zote, halafu nikasema huyu bwana kweli hatanii,” amesema Kabudi.

Amesema tangu mwanzo walijua kuwa kiasi hiki hakilipiki ila walitumia kiwango hicho kama mbinu za majadiliano na upatanishi.
Ameliambia JAMHURI kuwa kwa vyovyote iwavyo, katika mgogoro kati ya Acacia na serikali, Tanzania iliibuka na ushindi na kwa masilahi mapana ya biashara hata Acacia walipata ushindi kwa kufanya biashara inayokubalika kwa pande zote mbili.

“Mimi nasoma JAMHURI kila ikitoka, sasa huko nyuma uliandika kitu nikakaa kimya, lakini cha jana nimekisomaa, nikatafakari, nikasema hebu nirudi kwa Balile niongee naye,” amesema Kabudi.

Amesema kabla ya mgogoro huu, Tanzania haikuwahi kupata kitita cha Dola milioni 300 sawa na Sh bilioni 700, ambapo Acacia mwaka 2019 walitoa Dola milioni 100 kwa mpigo na wameendelea kutoa gawio mwaka hadi mwaka bila kuacha.

Huku akisisitiza kuwa hata mwaka huu serikali imepokea fedha nzuri tu kutoka kwenye madini, akaongeza kuwa nchi imepata hisa asilimia 16, inapata mgawo wa asilimia 50 ya faida inayopata Kampuni ya Twiga ambayo ni tanzu, inayomilikiwa kwa ubia kati ya Tanzania (asilimia 16) na Barrick (asilimia 84), uwazi umeongezeka kila kinachofanywa kinaonekana.

Ameongeza kuwa kuna faida kubwa na Tanzania imekuwa mfano kwa mataifa mengi ya Afrika ambayo sasa yanaiga.

Kabudi amesisitiza kuwa mgogoro wa Acacia/Barrick ulikwisha Oktoba, 2019, hivyo waliruhusiwa kusafirisha makinikia yaliyokuwa yamezuiwa bandarini, wakaanza kulipa kodi kwa mujibu wa makubaliano na deni la Dola bilioni 190 likafutwa katika vitabu vya serikali.

Kati ya fedha hizo, Dola bilioni 40 zilitajwa kuwa ni kodi iliyokwepwa na Dola bilioni 150 zilitajwa kuwa ni faini, malimbikizo na riba ya kukwepa kodi tangu mwaka 2000.

Katika kinachoonekana kuwa Mbunge wa Kisesa, Luhaga Mpina, ana hoja mahususi aliyoishikilia, Novemba 5, 2021 ikiwa ni miezi sita baada ya kifo cha Rais Dk. John Magufuli, alihoji zilipo Sh trilioni 360 ambazo Serikali ya Awamu ya Tano iliwadai Acacia na kupeleka shauri kwenye Baraza la Kodi.

Mpina alisema hayo bungeni Dodoma wakati akichangia Mapendekezo ya Mpango wa Maendeleo ya Taifa kwa mwaka 2022/2023 pamoja na Mapendekezo ya Mwongozo wa Maandalizi ya Mpango na Bajeti ya Serikali kwa Mwaka 2022/2023.

Mpina alizungumzia serikali inavyoshindwa kukusanya fedha nyingi kutokana na kutokuwapo usimamizi madhubuti, akitoa mfano wa rufaa za kikodi zisivyofanyiwa kazi na kuigharimu serikali Sh trilioni 360 ambazo zingetumika kwenye shughuli za maendeleo ya wananchi.

“Mhe. Mwenyekiti tulisema hapa wabunge tunazo trilioni 360 zimeshikiliwa na Mahakama, uamuzi haujatoka, nilitarajia kwenye mpango hapa isemwe kwamba hizo trilioni 360 ziko wapi, leo hapa Bunge zima linapiga makofi kwa trilioni 1.3 tulizopewa na IMF, fedha ndogo trilioni 1.3 tunapiga makofi mpaka mikono inauma na kwa kweli tunashukuru kwa hilo,” amesema.

Mpina alisema asilimia 10 ya Sh trilioni 360 ni Sh trilioni 36, lakini bado hilo halijawauma, Bunge halijaumia, serikali haijaumia lakini fedha zimeshikiliwa tu, kinachosubiriwa ni uamuzi tu wa mahakama.

“Kama tatizo ni hizo bodi zetu za rufaa za kodi zina shida ya wataalamu si tuajiri hata wataalamu wa kutoka nje kama tatizo ni wataalamu? Nini kinachosababisha, Mpango haujazungumzia suala hilo?” alihoji Mpina.

Septemba 22, 2022 Mpina amerudia hoja hiyo hiyo, zamu hii akisema kuna kesi 1,094 ambazo zimeshindwa kuamriwa na Baraza la Kodi lililopo chini ya TRA, hali iliyoifanya serikali kupoteza hata hizo Sh trilioni 360.

Kutokana na hilo, JAMHURI wiki iliyopita kupitia safu ya SITANII, lilichapisha uchambuzi kuhoji nia ya Mpina, hali iliyomwibua Kabudi na kutoa ufafanuzi.

Kwa upande wake, Waziri wa Fedha na Mipango, Dk. Mwigulu Nchemba, ametoa ufafanuzi juu ya sakata hili la Sh trilioni 360 bungeni jijini Dodoma.

Dk. Mwigulu amesema, kuna jumla ya mashauri 400 katika Mabaraza ya Rufani za Kodi (TRAT) yenye thamani ya Sh trilioni 4.2 na Dola milioni 3.04 za Marekani zinazoendelea katika mabaraza hayo.

Pia amesema serikali ilikubali kupokea Sh bilioni 700 kutoka Barrick baada ya makubaliano baina ya timu ya serikali iliyoundwa na Magufuli kufikia makubaliano ya pande zote na Barrick kuhusiana na madai ya Sh trilioni 360.

Amesema baada ya makubaliano hayo iliundwa Kampuni ya Twiga inayomilikiwa na serikali kwa hisa za asilimia 16 na Barrick inamiliki asilimia 84 ya kampuni hiyo.

Ufafanuzi huo wa Mwigulu unatokana na maswali ya Mpina aliyetaka kufahamu kwa nini serikali imekubali kulipwa Sh bilioni 700 kutoka Barrick badala ya Sh trilioni 360 za

Acacia iliyokuwa inaendesha migodi ya Bulyanhulu, Buzwagi na North Mara ilisema tangu mwanzo kuwa kiasi hicho si sahihi kwa sababu kinazidi hata thamani ya kampuni yote.

Hata hivyo baada ya tangazo hilo la serikali, hisa za Acacia zilishuka kwenye Soko la Hisa London kwa asilimia 21, hali iliyowatia hasara kubwa.

Tangu Machi, 2017 ulipoanza mgogoro wa kuzuia makinikia, hadi Oktoba 2019 walipofikia mwafaka, hisa za Acacia zilishuka kwa asilimia 66, hali iliyowalazimu kuiuza kampuni hiyo kwa Barrick ili kuinusuru isifilisike.

Ukiacha hayo, tayari Barrick katika sehemu ya makubaliano imekubali kulipa mrabaha kwa kiwango cha asilimia sita badala ya nne za awali na kiwango hiki kinahusisha dhahabu, shaba na fedha. Pia imewekwa asilimia moja ya thamani ya mali inayosafirishwa nje ya nchi kama gharama ya ukaguzi bandarini.

Mwandishi alipomuuliza Kabudi kuhusu matamshi yake mbele ya Magufuli kuwa amemtoa jalalani na iwapo haoni kama alidhalilisha uprofesa wake akasema: “Ile profesa wa jalala, hata leo nimetoka kuongea na watu wengine ni sala ya unyenyekevu wa hali ya juu, ambayo ipo kwenye Zaburi ya 113, aya ya 7 hadi ya 8, pia ipo kwenye Kitabu cha Kwanza cha Samweli, Sura ya 2, aya ya 8.

“Na mimi baba yangu alikuwa ni Mwalimu, Bwana Shamba, Mtheolojia na Mtaalamu wa Tafakari. Alinifundisha hiyo ndiyo sala ya juu ya unyenyekevu, inaitwa sala ya Hana, kwa hiyo sikutumia jalala kwa maana hiyo, kwa sababu ingekuwa jalala kwa maana hiyo, eheee, eheee, waliotafsiri wengine siyo.

“Hata leo nilikuwa nasema natumia neno ‘Mtumishi asiyestahili au asiyefaa’ kutoka kwenye Biblia nikasema tena, msije mkaligeuza kama Profesa wa Jalala. Linatoka kwenye Zaburi ya 113:7&8, Kiswahili cha zamani ni ‘maani’, lakini ukisoma Kiswahili cha sasa ni ‘jalala’.

“Na ndiyo maana hata Tundu Lissu aliposema huyu Kabudi baba yake ni mtu wa kwetu Singida, which is true (ambayo ni kweli), alikuwa mwalimu, mama yake ni mwalimu lakini ametoka jalalani, ilikuwa ni Hana, ni ishara ya juu ya unyenyekevu.

“Kwamba unapopewa kitu, basi eheee, usiinue mabega, jinyenyekeze, na ndiyo maana nilimtafuta mpaka Askofu Bagonza nikamwambia sasa wewe Baba Askofu, umeyasoma maandiko matakatifu, basi mimi ni mtoto wa Mchungaji, ndiyo maana sisahau Zaburi.

“Hili jalala hili, nilitumia lugha ya Biblia katika mazingira ambayo hayakuwa sahihi… mazingira hayakuwa sahihi, sikuwalaumu ninyi, la hasha! Mimi mwenyewe nilitumia hiyo Zaburi katika mazingira yaliyokuwa siyo sahihi.

“Ndiyo maana leo nikasema ahaa, jamani mmeniita niwe mwenyekiti ‘mimi ni mtumishi asiyestahili’ lakini nataka nilifafanue hili, ni neno la unyenyekevu la Yesu mwenywe, msije mkasema ‘yule profesa asiyestahili.”

0 comment 389 views
1 FacebookTwitterPinterestEmail
Habari MpyaSitanii

Tuheshimu sekta binafsi, fedha zao

by Jamhuri
written by Jamhuri

Na Deodatus Balile

Wiki iliyopita miongoni mwa mambo aliyofanya Rais Samia Suluhu Hassan ni pamoja na kushajihisha serikali kuipa nafasi sekta binafsi. Amesema anatamani kuona sekta binafsi inakua kama ilivyokuwa enzi za Rais Bejamin Mkapa.

Sitanii, saa chache baada ya Rais Samia kutoa msimamo huo, mtu mmoja ambaye sitamtaja, ila kwa nia ya kuelimisha nitaweka hapa alichoniandikia, akanitumia ujumbe ulionishtua kidogo, kuhusu jinsi ya nchi hii kupata utajiri, nami nikamjibu. Naomba kukushirikisha ujumbe huo kama ifuatavyo:-

“Deo, habari za kazi, tena. Kuna jambo moja naomba ulichunguze, halafu ni sensitive (nyeti). Inasemekana Wahindi ni asilimia 5 tu ya Watanzania wote, lakini wanahodhi asilimia 95 ya uchumi wa Tanzania. Hawana mgogoro na TRA.

 “Kwenye matumizi ya biashara zao wanajiwekea mishahara minono (allowable expense na TRA). Baada ya hapo wanapata net profit before tax (faida kabla ya kodi). Kama ni kampuni inalipa asilimia 30 TRA kama corporate tax (kodi ya makampuni). Baada ya hapo, anabaki na asilimia 70 kama net profit after tax (faida baada ya kodi).

“Jinsi sheria zetu zilivyokaa hatakiwi kuhojiwa tena. Kiuhalisia wanasifiwa kuwa walipa kodi safi. Kama wanahodhi uchumi wa Tanzania kihivyo, kwa mfano faida ni Sh bilioni 10, kodi atalipa Sh bilioni 3, atabaki na Sh bilioni 7. Hizi Sh bilioni 7 anazipeleka wapi?

“Sheria zetu hazitaki uhoji. Wanaishi katikati ya jiji nyumba za NHC. Kumbuka Sh bilioni 7 na zaidi kila mwaka. Nimewasikia wakisema tuna nyumba zaidi ya mbili London maeneo ghali sana. Wengine Canada.

“Chimbua na historia ya anayetaka kugombea uongozi wa Conservatives na uwaziri mkuu Uingereza baada ya Boris Johnson kujiuzulu. Alikuwa Waziri wa Fedha. Mfano, familia yake ni tajiri sana. Wazazi wake asili yao ni Afrika Mashariki. Mama Mtanzania, baba Mkenya.

“Hawa wangewekeza asilimia zao sabini sabini, kwa mfano wetu hapo juu, Tanzania isingekuwa na upungufu wa ajira, wala nyumba nzuri za kuishi. Umaskini miongoni mwa Watanzania na Afrika Mashariki ungepungua sana.

“Angalia [Reginald] Mengi alivyofanya mwaka 1977. Alikopa Sh elfu 80 kwa baba yake, muuza mbuzi, na kuanzisha mradi wa kalamu za wino zikiitwa ‘Epica’ (taarifa hii inatofautiana na aliyoiandika Mzee Mengi kwenye kitabu chake). Aliwekeza faida zote na zikazalisha IPP ya leo, na imeajiri watu wengi.

“Kwa kulinganisha mtaji wa IPP ni mdogo sana ukilinganisha na wa wenzetu. Wapo Watanzania wengine wanawekeza hapa hapa nchini, kama Bakhresa, Superdoll, n.k. Lakini ni wachache ukilinganisha hodhi ya asilimia 95 ya wenzetu.

“Hata wake zao hawajifungulii hapa. Watoto wao hawasomi wala kuishi hapa. Deo, angalia sheria ambayo ingetungwa japo kuhoji hiyo ziada inawekezwa wapi hapa nchini ili kuzuia ‘capital flight’. Ni suala nyeti.

“Utaambiwa haki za binadamu, n.k. Saidiana na watu wa maana kuwe na future ya watoto wetu. Bahati nzuri Rais [Samia] alikualika uonane naye ulipokuwa Arusha. Sheria zihoji ziada, sawa ni mali yako, unapeleka wapi? Angalia Marekani. Uwe na siku njema.”

Baada ya ujumbe huo, nilimjibu hivi: “Asante sana nimeusoma. Hali hii inachangiwa na mambo mengi. 1. Sera zisizotabirika. Mwaka 1967 tulitaifisha nyumba za wafanyabiashara, leo ndizo nyingi tunaziita NHC. 2. Mwaka 1984 tukatunga sheria ya Uhujumu Uchumi, ikafanya kazi retrospectively, kosa likawa mtu kuwa na mali bila kujali alizipataje.

“3. Kati ya 2016 – 2021 serikali ikawa inaingia kwenye akaunti za watu inachukua fedha katika hizo local banks, watu wakahamishia akaunti zao KCB na wengine nje ya nchi kwa usalama wa fedha zao.

“4. Tuna ubaguzi wa rangi. Tumekataa kutekeleza Sera ya Uzawa (Indigenization) ya mwaka 2001 iliyotaka uchumi uwe mikononi mwa wazawa. Mweusi mzawa hakopesheki, akipata fedha au wadhifa anaandamwa kwa taarifa za kutungwa na tunasherehekea anguko lake. Mifano ni mingi.

“Ni mpaka hapo tutakapoamua kama nchi kwa makusudi kuwezesha wazawa, tukawapa mitaji wabunifu kama yule wa mita za maji na gari la umeme katika maonyesho ya Sabasaba [mwaka huu], ndipo uchumi wa nchi yetu utakuwa mikononi mwa wazawa. 

“Lakini pia, ni lazima tuhakikishe serikali sera zake haziyumbi. Zitabirike. Isiwe dhambi mtu kuwa tajiri. Mawazo ya kutaifisha au kulazimisha jinsi ya kutumia fedha halali alizopata mtu kwa jasho lake na kulipia kodi, ni wazi ni mwendelezo uleule wa sera za serikali kutotabirika.

“Mimi nimesoma biashara katika ngazi ya Uzamili. Nafahamu biashara za kimataifa zinavyofanywa na mitaji inavyokua kupitia masoko ya hisa na mitaji. Kwa maelezo haya, nitakuwa wa mwisho kumshauri Rais Samia kukamata hizi 70% ya faida za wafanyabiashara. Ni hatari kwa utulivu wa uchumi nchi kuwa na sera zisizotabirika.”

Sitanii, ndugu huyu aliniambia amenielewa baada ya ufafanuzi wangu. Lakini imenipa shida moyoni. Nimeona bado masalia ya watu wenye kufurahi wengine wapate tabu yapo. Nikawaza kuwa sasa tusichoke kuelimishana kuhusu mtu mmoja mmoja na taasisi kuheshimu sekta binafsi, hasa biashara.

Bila hivyo, nchi yetu itachelewa sana katika maendeleo. Sekta binafsi ndiyo imeipa China maendeleo ya haraka. Tuiheshimu, tusiguse fedha zao nje ya mikapa ya kisheria. Mkondo aliouchagua Rais Samia kuendeleza sekta binafsi inayoajiri watu 24,500,000 Tanzania wakati serikali inaajiri wastani wa watu 500,000 ameona mbali. Tumuunge mkono.

0 comment 41 views
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Habari MpyaMakalaSitanii

Miaka 30, Rais Samia amefungua milango

by Jamhuri
written by Jamhuri

Na Deodatus Balile, Dar es Salaam

Julai 1, 2022 Tanzania imetimiza miaka 30 tangu mfumo wa siasa za vyama vingi urejee hapa nchini. Wakati mfumo huu ukirejea mwaka 1992, ilikuwapo hofu kubwa katika sehemu mbalimbali za nchi hii. Wengi walivihusisha vyama vingi na vurugu. Hofu hii ilielekea kutimia kwa Zanzibar mwaka 2001 yalipotokea mauaji ya askari polisi na Watanzania kadhaa. Kwa mara ya kwanza Tanzania ilizalisha wakimbizi wakakimbilia eneo la Shimoni, Kenya.

Kwa Tanganyika (Tanzania Bara) mara zote kila baada ya uchaguzi zimekuwapo tuhuma za washindani kuibiwa kura. Kiuhalisia, ushindani kati ya vyama vya upinzani na chama tawala uliendelea kukua hadi mwaka 2015. Vyama viliifanya kazi ya kuisimamia serikali na kuwafanya wananchi kufahamu baadhi ya mambo ambayo awali yasingefahamika.

Wakati Tanganyika inapata Uhuru Desemba 9, 1961 na Zanzibar ilipofanya Mapinduzi Matufuku Januari 12, 1964, nchi hizi mbili zilikuwa na mfumo wa vyama vingi. Hata tarehe ya Muungano kati ya Tanganyika na Jamhuri ya Watu wa Zanzibar uliofanyika Apili 26, 1964 kuzaa Tanzania, nchi ilikuwa na mfumo wa vyama vingi. Mfumo huu wa vyama vingi kwa hapa nchini ulisitishwa mwaka 1965 na ukarejeshwa mwaka 1992 baada ya wimbi kubwa na vuguvugu la kisiasa duniani.

Sitanii, kashfa ya Richmond, EPA, Kagoda, Green Miles na nyingine nyingi zilifahamika kupitia mfumo wa vyama vingi. Inawezekana kashfa hizi ziliwakera waliokuwa wanufaika, lakini kwa upande wa wananchi kulipuliwa kwa kashfa hizi kulisaidia wananchi kunusuru fedha zao wanazotoa kupitia kodi, ambazo zingeishia katika mifuko ya wajanja wachache. 

Ushindani uliendelea kukua hadi mwaka 2015. Nasema 2015 maana ghafla mwaka 2019 dunia ilibaini jambo jipya kwa Tanzania. Elimu ya wanasiasa wa upinzani ilishuka ghafla kwa kiwango kikubwa, wakashindwa kujaza fomu katika uchaguzi wa serikali za mitaa mwaka 2019, fomu zao zikawa na makosa nchi nzima, ila kwa CCM zilijazwa vizuri. CCM zilijazwa vizuri na wagombea wao wengi wakapita bila kupingwa. 

Ikaja mwaka 2020 kwenye Uchaguzi Mkuu, mchezo ukaendelea kuwa uleule. Wapinzani ikawa hawajui kujaza fomu, japo katika vyuo na madarasa ya shule za msingi hadi sekondari walisoma pamoja na wagombea wenzao wa upande wa CCM. Hili ndilo limenifanya niseme demokrasia ilikua hadi mwaka 2015, baada ya hapo demokrasia ilipata utapiamlo, ikasinyaa kwa kiwango cha kutisha. Kila mtu alijua na dunia ilijua. 

Sitanii, mfumo wa vyama vingi ulijaribiwa rasmi mwaka 1995. Katika Uchaguzi Mkuu huu wa kwanza wa vyama vingi, washindani wakubwa na kura walizopata walikuwa ni Benjamin William Mkapa (4,026,422) na Agustino Lyatonga Mrema (1,808,616). 

Uchaguzi huu ulifanyika Oktoba 29, 1995. Nilikuwa msimamizi wa uchaguzi katika kituo cha Kahororo, Bukoba, huku nikiwa mwalimu Mugeza Sekondari, hivyo niliona vuguvugu la Mrema kituoni. Tulihesabu kura, tukabandika matokeo kwenye kuta za kituo na tukapeleka masanduku halmashauri ya mji kwa ajili ya jumla kuu. Utaratibu ulikuwa huo kwa nchi nzima. Mrema alikuwa kimbunga.

Mwaka 2000 Rais Mkapa aliongeza ushindi wake ukafikia kura 5,863,201, wakati huo Prof. Ibrahim Haruna Lipumba wa CUF, ambaye wafuasi wake walikuwa wakiimba mitaani Lipu, Lipu, Lipumba… alishika nafasi ya pili kwa kura 1,329,077. Mrema alianza kupata anguko la kisiasa akapata kura 637,077. Kilichofuata baada ya hapo kwa Mrema ni historia.

Mwaka 2005 Jakaya Mrisho Kikwete wa CCM alipata kura 9,123,952 sawa na asilimia 80.28. Prof. Lipumba umaarufu wake ulibaki palepale akapata kura 1,327,125, huku Freeman Aikaeli Mbowe akisimama kama mgombea urais wa kwanza wa CHADEMA akapata kura 668,756 sawa na asilimia 5.88. Mwaka 2010 umaarufu wa Kikwete ulishuka akapata kura 5,276,827 sawa na asilimia 62.83, huku Dk. Wilbrod Slaa wa CHADEMA akipata kura 2,271,941 sawa na asilimia 27.05.  Prof. Lipumba upepo ulianza kukata akaambulia nusu ya kura alizokuwa anapata awali, yaani 695,667 za urais.

Mwaka 2015 ndio mwaka unaotajwa kuwa na historia ya kipekee katika siasa za vyama vingi kwa nchini Tanzania. Miaka yote wapinzani walikuwa wakilalamika kuibiwa kura, ila kwa mwaka 2015 waliongeza malalamiko ya ziada. Aliyekuwa mgombea wa CCM, Dk. John Pombe Magufuli alipata kura 8,882,935, sawa na asilimia 58.46. Wakasema baada ya mawakala wa mgombea wa CHADEMA Edward Lowassa kuondolewa katika vituo vyote vya kupigia kura nchini, kura za Lowassa zilijisimamia bila wakala akapata kura 6,072,848 sawa na asilimia 39.97. Hapa wakawa wanasema: “Akili ya kuambiwa, changanya na ya kwako.”

Mwaka 2020 kila mtu anafahamu matokeo yalivyokuwa na utangulizi wangu unajieleza. Rais Magufuli alipata kura 12,516,252 ambazo ni asilimia 84 ya kura zote zilizopigwa. Tundu Lissu wa CHADEMA akapata kura 1,933,271. Mtakumbuka hiki ndicho kipindi ambacho Tanzania imeshuhudia kesi nyingi za kisiasa mahakamani kuliko wakati wowote tangu nchi ipate Uhuru.

Kati ya mwaka 2015 na 2021 kwa Tanzania mtu kufahamika kuwa ni mfuasi wa chama cha upinzani, ghafla iligeuka laana. Baadhi ya Watanzania wakakimbilia nje ya nchi, na mtakumbuka wakuu wa wilaya na mikoa waliacha kujiita vyeo vyao hivyo, wakawa wanajiita wenyeviti wa Kamati ya Ulinzi na Usalama!

Nchi ikazalisha wakuu wa mikoa vijana, waliokuwa wanadharau kila awaye, isipokuwa aliyewateua bila kujali umri wala nafasi yake katika jamii. Tanzania ikageuzwa kilinge cha kamatakamata. Hata makala kama hii kuiandika enzi hizo, ilikuwa tayari unajiandalia kesi bila kujua kosa lako kuwa ni kutoa mawazo au kusema ukweli hadharani.

Sitanii, Watanzania wakabaini kuwa Tanzania si salama tena. Baadhi wakakimbia nchi, waliokuwa na madaraka wakafanya kila walilotaka. Mikutano ya hadhara ikapigwa marufuku, watu wakawa wanapotea kama kuku aliyeliwa na vicheche; rejea Ben Saanane na Azory Gwanda wasiofahamika waliyeyukia wapi hadi sasa. Tundu Lissu akamiminiwa risasi. Leopold Kwemba Lwajabe aliyekuwa Mkurugenzi wa Miradi Wizara ya Fedha na wengine wakafa katika mazingira ya kutatanisha. Fedha zikawa zinachukuliwa kwenye akaunti za wafanyabiashara. Wee acha tu.

Hakika, kila mtu akakumbuka dhana ya kuwa Katiba ya Tanzania inatoa madaraka makubwa kwa Rais yasiyo na ukomo, jambo ambalo ni la hatari mno. Hata waliokuwa hawaoni umuhimu wa siasa, wakaanza kutamani ujio wa Katiba Mpya itakayoainisha mipaka na madaraka ya Rais na taasisi zake.

Sitanii, kumbe katika maumivu juu ya mambo yalivyokuwa yanakwenda tulikuwa wengi. Machi 19, 2021 nchi yetu ikapata Rais mpya, Samia Suluhu Hassan. Kwa hakika baada ya muda mfupi akaanza kufanya mageuzi makubwa katika sekta mbalimbali. Akarejesha Uhuru wa vyombo vya habari, akiwa Marekani akatoa kauli kuwa atafanya mageuzi makubwa hata yakimgharimu urais wakati akigombea.

Desemba, mwaka 2021 ukafanyika mkutano wa wadau wa siasa, katika kuhakikisha waliyokubaliana yanatelekezwa akaunda Kikosi Kazi cha wajumbe 24 kikiongozwa na Profesa Rwekaza Mukandala kutafuta majibu sahihi kuhusu mfumo wa siasa nchini, ikiwamo Katiba Mpya Tanzania tumekwama wapi. Rais Samia katika kuthibitisha nia yake ya dhati, Julai 1, 2022 ameandika makala na kuisambaza kwenye vyombo vya habari, ikiweka wazi nia yake ya kufanya mageuzi makubwa katika nchi hii.

Sitanii, nimeguswa na nukuu kadhaa za makala hii, hasa pale aliposema: “Si wakati wote ni wa kupongezana na si wakati wote ni wa kupingana. Kwenye kujenga Tanzania Bora ninatamani kujenga jamii yenye maridhiano na maelewano. Ninatamani kujenga umoja pasipo kujali tofauti zetu za kisiasa, kidini, kikabila na nyingine zote.

“Hili litawezekana kwa kujenga jamii inayopata haki sawa mbele ya sheria, isiyobaguana na inayotoa fursa sawa za kiuchumi kwa wote. Ninaamini maridhiano hayawezi kupatikana penye ubaguzi na pale ambapo kuna wanaokosa fursa na haki zao za kiuchumi na kiraia.”

Nukuu hii ina ujumbe mzito ndani yake. Dhana ya maridhiano anayoisema, tayari ameonyesha njia. Mara kadhaa amekuwa akisema ameunda Kikosi Kazi kisaidie kutoa mapendekezo yatakayoweka njia ya kurekebisha sheria, kusawazisha penye milima na mabonde. Naamini fursa hii Watanzania tukiitumia vema, tukatoa mawazo yetu yenye kushauri tunataka nchi yetu iongozwe vipi, tutokeje katika mkwamo wa Katiba na maeneo 9 yaliyoainishwa kwa ujumla wake, tutakuwa tumeitendea haki jamii yetu.

Uzoefu unanionyesha kuwa nchi zote ambazo zimekuwa na migogoro ya ndani kisiasa, migogoro hiyo humalizwa na wananchi wenyewe wanapoamua kukaa na kuzungumza. Tumeliona hili Zanzibar, tumelishuhudia kwa majirani zetu Burundi na hata Afrika Kusini, mzee Nelson Mandela alimpa jukumu la kusimamia mazungumzo Askofu Desmond Tutu, suala lililomaliza uhasama kati ya wazawa na makaburu nchini humo. 

Nafahamu kuna vyama vimeweka msimamo kuwa havitashiriki kutoa mawazo yao mbele ya Kikosi Kazi, lakini ukiniuliza nashawishika kushauri kuwa ni bora wahusika washiriki mazungumzo hayo waeleze yanayowakera kuliko kukaa nayo kifuani. Sina uhakika iwapo kiwango cha faida ya kukataa mazungumzo mbele ya Kikosi Kazi, inalingana na hasara ya kushiriki mazungumzo hayo (kama ipo).

Miaka 30 ya mfumo wa siasa za vyama vingi ni mingi. Kupitia Kikosi Kazi cha Rais, Watanzania sasa tunayo nafasi ya kupitia mfumo wetu wa kuendesha siasa baada ya miaka 30, tukasema iwapo unatufaa tuendelee nao na ikiwa hautufai, basi tueleze upi utatufaa. Rais Samia amefungua milango, tuitumie fursa hii kuandaa mazingira bora ya miaka 50 hadi 100 ijayo. Mungu ibariki Tanzania.

0 comment 26 views
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Habari MpyaKitaifaSitanii

Waziri Dk. Mwigulu epuka kodi za kero

by Jamhuri
written by Jamhuri

Na Deodatus Balile, Dodoma

Wiki iliyopita nilikuwa katika Ukumbi wa Bunge. Nilimsikiliza kwa umakini mkubwa Waziri wa Fedha na Mipango, Dk. Mwigulu Nchemba, wakati anawasilisha bajeti ya wizara yake. Dk. Mwigulu alieleza kuhusu maeneo mengi hasa kilimo kwa ufasaha mkubwa hadi nami nikavutiwa kuwekeza katika kilimo. Mipango ya serikali aliyoitaja kwenye bajeti ya mwaka huu ikienda sambamba na upatikanaji wa fedha, maana mipango ni kitu kimoja na fedha ni kitu kingine, basi nchi yetu itajinasua kwenye wimbi la umaskini.

Sitanii, leo sitazungumzia mipango hiyo. Nazungumzia maeneo mawili ambayo wabunge wasipoyaangalia vizuri na kuyakataa, tutakuwa na mgogoro mkubwa kati ya serikali na wananchi si muda mrefu. Waziri alitangaza kuanzisha kodi ya ving’amuzi ambayo ni kati ya Sh 1,000 na Sh 3,000. Kodi hii haikufafanuliwa ni vigezo vipi vitatumika.

Hakufafanua kama itatozwa kwa mwezi, kwa wiki au kwa mwaka. Kumekuwapo kilio cha muda mrefu cha wamiliki wa visimbuzi (ving’amuzi) wakitaka wananchi wavilipie. Nadhani hapa tumekwenda kasi mno pasipo ulazima. Hawa wenye visimbuzi walipaswa kubanana na wazalishaji wa maudhui ndio walipie gharama za kurusha matangazo.

Vituo vya runinga vinarusha matangazo ya biashara katika vipindi vyake. Faida inayopatikana, kamwe hawamrudishii mwananchi ambaye ndiye anazalisha fedha hizo kwa kununua bidhaa mbalimbali wanazozitangaza. 

Nafahamu wamiliki wa ving’amuzi watakuwa wamefurahi, lakini ikiwa hivyo ndivyo, basi hata wachapaji wa magazeti wataomba serikali iweke kodi ya namna hiyo kwa wananchi wote kulipia gharama za kuchapa magazeti. Hii si sahihi kuwatoza wananchi wote fedha za kuendesha biashara za watu binafsi.

Jambo jingine linalopaswa kuangaliwa kwa kina, vyombo vya habari ndicho chombo pekee cha kuelimisha wananchi wetu. Kwa mtu anayetafuta utajiri hawezi kuwekeza kwenye vyombo vya habari. Huku ni huduma kwa jamii. Kuwatoza wananchi gharama ya kumiliki TV, si sahihi. Tukianza kupata hamu hii, baadaye tutahamia kwenye simu za mkononi, redio na magazeti kila mwananchi atatozwa kodi ya kuwapo au kumiliki bidhaa hizi za elimu kwa umma.

Sitanii, ukiacha hili la kodi ya TV ambalo halijakaa sawa, nimeona ufafanuzi wa Dk. Mwigulu juu ya Watanzania wote wenye umri wa miaka 18 kulipishwa kodi, ila sijamwelewa. Siku ya Jumanne bungeni, Dk. Mwigulu alisema hivi: “Mheshimiwa Spika, kila Mtanzania mwenye umri wa zaidi ya miaka 18 na mwenye kipato anatakiwa kulipa kodi. Ili kutimiza azima hiyo, serikali inakusudia kutoa namba ya utambulisho wa mlipakodi (TIN) kwa kila Mtanzania mwenye umri wa kuanzia miaka 18 au zaidi.

“Kwa kuwa usajili wa namba za utambulisho wa Taifa (NIDA) unamtaka kila mwananchi mwenye umri wa miaka 18 au zaidi kujisajili NIDA, napendekeza kuwa wale wote wenye NIDA kwa sasa (wanaofikia milioni 19 nchi nzima) wapatiwe namba za TIN na itumike kwenye miamala yote inayofanyika katika ununuzi na mauzo yote yanayofanyika ndani ya nchi. Kila mwenye namba ya mlipakodi atapata makadirio yake kwa njia ya simu na kulipa kodi husika kwa njia ya mtandao.”

Niliposikia kauli hii moyo wangu ulipiga paaaaaa! Nilijiuliza Mhe. Mwigulu anaifahamu Tanzania au anaiangalia kupitia kwenye taarifa ya habari? Nikajiuliza kama amepata kufika Nanjilinji, Kikakati, Nkunya, Kibirizi, Kojani au maeneo ya ndani kabisa vijijini ambapo tajiri mkubwa anamiliki baiskeli! Nikajiuliza kama waziri hakuamka akafananisha maisha ya Dar es Salaam na Namanyere. Huko vijijini bado watu wanabadilishana nyama na ndizi kali (enyama yenkundi).

Lakini pia nikapata tabu kidogo. Kwamba anasema mwananchi ataletewa makadirio kwenye simu yake na kulipa kodi kupitia simu yake. Lohooooo! Hivi iko wapi nafasi ya kujadiliana kati ya mtoza kodi na mlipa kodi? Lakini kama kigezo kitakuwa ni kupitia ununuzi anaoufanya, kuna udhibiti gani umewekwa kutambua kuwa kipato alichokitumia kufanya ununuzi Mwalimu wa Shule ya Msingi Nanjilinji, kimetokana na mapato ambayo tayari yamelipa kodi ya mapato (PAYE), kodi ya kuendeleza ujuzi (SDL) na kodi nyinginezo?

Hapa kuna hatari ya wafanyakazi kukadiriwa kodi katika fedha ambazo tayari wamezilipia kodi. Nafahamu nchi kama Marekani zinatumia mfumo huu wa kila mwananchi wake kukadiriwa kodi na kufanya marejesho kila mwaka. Lakini alichosahau Mhe. Mwigulu ni kuwa Wamarekani wana mifumo. Mwananchi anapofanya marejesho (annual returns), mifumo inasoma na kubaini pato lipi limetokana na ajira ambalo tayari limelipiwa kodi.

Wakati anafafanua sintofahamu hii, akajikoroga zaidi kwa kusema: “Kuhusu kodi haitozwi kwa kila mtu, anatozwa mwenye kipato, kwa hiyo mtu mwenye kipato ndiye atakayetozwa kodi si mtu mwenye kitambulisho cha taifa. Kitambulisho cha taifa ni utambuzi, lakini kodi anatozwa yule mwenye kipato, watu wasipate hofu, sisi tunarahisisha,” amesema Dk. Mwigulu.

Sitanii, hapa kwetu kama tumekaa miaka sita bila wafanyabiashara wenye angalau mfumo unaoeleweka ikashindikana kurejeshewa Kodi ya Ongezeko la Thamani (VAT receivable), hivi unatarajia kwa mwananchi wa kawaida kijijini atakayekadiriwa Sh 300,000 kwa mwaka itakuwaje? Naiona nia ya kupanua wigo wa walipa kodi, lakini hatuwezi kwenda hivyo. Mfumo huu unaopendekezwa ni zaidi ya kodi ya kichwa.

Miaka ya 1980 wanaume wengi walikuwa wanalala porini kwa sababu ya kodi ya baiskeli ya Sh 250. Kodi ya kichwa ilikuwa Sh 4,000, lakini Basil Mramba aliifuta mwaka 2005 baada ya kushuhudia mateso iliyowapa Watanzania katika nchi yao huru. Mfumo huu anaoupendekeza Waziri Mwigulu unakwenda kujaza magereza au kufilisi wananchi. Bila kumng’unya maneno, kodi hii itakuwa chanzo kizuri kwa Serikali ya Rais Samia Suluhu Hassan kuchukiwa na wananchi. Mimi nashauri tusijaribu kuonja sumu. Mfumo huu wa kodi unaopendekezwa usitishwe, tutafute vyanzo vingine kama nchi.

0 comment 25 views
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Habari MpyaSitanii

Rais Samia LNG ni dili, tusaini

by Jamhuri
written by Jamhuri

Na Deodatus Balile

Wiki iliyopita zimekuwapo taarifa za Tanzania kuwa katika mchakato wa kusaini mkataba wa kuanza ujenzi wa kiwanda cha kuzalisha gesi ya LNG mkoani Lindi. Mkataba wenyewe ni wa dola bilioni 40, karibu Sh trilioni 70 za Tanzania. 

Leo safu hii ni fupi, hivyo nakwenda moja kwa moja kwenye hoja. Mhe. Rais Samia Suluhu Hassan nasema msukume Waziri wako wa Nishati, January Makamba, asaini mkataba huu haraka.

Sitanii, mkataba huu umekuwa na maneno mengi miaka mingi. Ni hadithi tulizozisikia hadi zinachusha masikioni. Kampuni ya Shell kwa kushirikiana na Norway na wabia wengine walianza mchakato huu karibu miaka 20 iliyopita na wanaelekea kukata tamaa. 

Ilifika mahala wakaambiwa kuwa mradi huu wausahau. Nimesema mkataba huu usainiwe haraka kwa sababu moja ya msingi ninayoitaja hapa chini.

Marekani kwa kushirikiana na nchi za Ulaya wana mpango wa kufunga utegemezi wa gesi kutoka Urusi baada ya vita ya Ukraine. Urusi inatoa asilimia 40 ya gesi kwa Bara la Ulaya kwa sasa. Nchi hizi zinazoelekea majira ya baridi, gesi kwao si anasa, bali ni hitaji la msingi la binadamu. Gesi inatumika kuchemsha maji yanayotumika kuzalisha joto katika nyumba zao kupitia heater panels.

Kansela wa Ujerumani, Olaf Scholz, wiki iliyopita lisafiri hadi nchini Senegal na Afrika Kusini kutafuta jinsi ya kupata gesi kwa haraka. Hapa kwetu Tanzania hata kama itachukua miaka mitano kuanzia sasa, naamini tukiingia sokoni na lengo la dunia la kuhakikisha ifikapo mwaka 2030 dunia ianze kutumia gesi badala ya mafuta, tutakuwa tumelamba bingo.

Sitanii, huu ni mradi mkubwa unaohitaji kutengewa hata Wizara Maalumu. Si vibaya tukiwa na Wizara ya Gesi, kwani tukianza kutumia gesi katika magari, kwenye nyumba zetu na kuuza kwa majirani zetu, itakuwa ni sekta kubwa isiyopaswa kuwa idara ndani ya Wizara ya Nishati. 

Kwa uwekezaji huu wa Sh trilioni 70, Tanzania ina uhakika wa kupata kodi mbalimbali zisizopungua Sh trilioni 10 kila mwaka kutokana na gesi. Ni kwa mantiki hiyo, nasema tusisite. Tusaini mkataba huu mara moja, na tusipousaini, vizazi  vijavyo vitatulaani. Mungu ibariki Tanzania.

0 comment 36 views
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Habari MpyaSitanii

Brela ikabidhiwe kazi ya kutoa leseni zote

by Jamhuri
written by Jamhuri

Na Deodatus Balile, Morogoro

Wakala wa Usajili wa Biashara na Leseni (Brela) umetoa taarifa muhimu kwa maendeleo ya biashara nchini katika mkutano na Jukwaa la Wahariri Tanzania. 

Mtendaji Mkuu wa Brela, Godfrey Nyaisa, ameeleza mfumo wa kusajili biashara kupitia mtandaoni (ORS) ambao umeondoa kero ya watu kulazimika kusafiri kutoka sehemu mbalimbali nchini kwenda Dar es Salaam kukata leseni.

Brela katika mkutano huo imeeleza kuhusu mfumo wa uendeshaji wa kampuni na kuwasihi Watanzania kufahamu taratibu za kupeana hisa na jinsi ya kumiliki hisa. Miaka ya nyuma, wapo Watanzania ambao wamekuwa wakitoa hisa kwa watoto wao, madereva, watumishi wa ofisi zao, wake au waume zao kwa matumaini kuwa watawashikia kwa muda, ni kosa kubwa, hali inayoleta migogoro.

Ukiacha migogoro ya hisa, kuna eneo ambalo binafsi naona nilijadili kidogo. Mei 11, 2022 wakati Waziri wa Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa (TAMISEMI), Innocent Bashungwa, ameitaka wizara yake kushauriana na Wizara ya Uwekezaji, Viwanda na Biashara kuona jinsi nchi inavyoweza kuunganisha mfumo wa leseni ikawa leseni zote zinatolewa na Brela.

Brela kwa sasa inatoa leseni daraja la A, na daraja la B zinatolewa na maafisa biashara wa halmashauri za wilaya nchini. Kwa leseni za daraja la A, waombaji wanaomba na kupata leseni kupitia mtandaoni, ilhali leseni za daraja la B zinazotolewa na halmashauri, waombaji wanapaswa kujaza fomu na kusubiri kwa muda madiwani wazipitishe kwenye vikao vya madiwani.

Sitanii, leo naomba nijikite kwenye eneo la leseni. Mwaka jana kuna halmashauri kadhaa nchini ziliwekwa katika mfumo wa majaribio kutoa leseni kwa njia ya mtandao. Mpango huu ulikwama. Tulikwenda kuomba leseni, ikawa tunaambiwa mtandao uko chini, tukatakiwa kufungua barua pepe za dharura, tulijaribu kila jambo, lakini hatukufanikiwa.

Hatimaye, halmashauri zote zilitoa maelezo kuwa haziwezi kutumia mfumo huu wa leseni wa Brela kwani zina madeni mengi ya miaka ya nyuma, hivyo kutumia mfumo huu wangepoteza madeni. Binafsi nakubaliana na Waziri Bashungwa kuwa muda umefika leseni zote zitolewe na Brela. Kwa sasa nchi yetu ina utitiri wa leseni na mamlaka za kutoa leseni.

Ni rahisi taasisi zote zinazotoa leseni mbalimbali kuunganishwa na mfumo wa Brela. Kwa kuanzia nasema tuunganishe kwanza halmashauri zote nchini na kutoa leseni katika kituo kimoja. Zipo faida za kutoa leseni kwenye mfumo wa Brela. La kwanza, leseni hizi zitakuwa za kielektroniki. Kutaondoa usumbufu wa watu kusafiri kwenda makao makuu ya wilaya kuomba leseni.

Si hayo tu, kuna hatari kubwa katika mfumo wa sasa wa leseni. Kuna maeneo mbalimbali nchini ambapo watu wanazo leseni wanazodhani ni halali kumbe ni feki. Katika wilaya maafisa biashara wengi wanatengeneza utajiri kwa kuchapisha vitabu vya leseni na kuziuza kwa wafanyabiashara. Wanaziuza kutokana na ukweli kwamba mfumo uliopo sasa wa kupata vitabu vya leseni unatia shaka.

Ilivyo, Brela wanatoa vitabu vya leseni za daraja B kwa kila halmashauri ya wilaya, na baada ya hapo, halmashauri za wilaya zinatoa leseni kwa wafanyabiashara na kurejesha taarifa ya leseni walizotoa Brela. Hawarejeshi pesa, bali taarifa ya idadi ya leseni walizotoa.

Hapa ndipo ulipolala mchezo. Maafisa biashara wanachapisha vitabu vyao, kisha wanavitumia kutoa leseni. Nafahamu baadhi ya halmashauri ambazo mara kadhaa wamekagua na kukutana na leseni feki, ila kila mfanyabiashara wanayemuuliza anatoa ushahidi kuwa amepewa kwenye halmashauri.

Sitanii, namfahamu mkurugenzi mmoja ambaye nusura apigane na afisa biashara wa halmashauri yake baada ya kujiridhisha kuwa mchezo wa leseni feki unaanzia ofisini kwake. Kimsingi kwa kuangalia kiwango cha usumbufu wanaopata wafanyabiashara, nadhani wakati umefika ambapo tunatakiwa kama nchi kukumbatia teknolojia ya elektroniki. Nasema mifumo ya leseni ya daraja la A na B iunganishwe na leseni zote zitolewe na Brela.

0 comment 29 views
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Newer Posts
Older Posts