Na Philipo Msengi, JamhuriMedia, Dar es Salaam
Katika karne za kale, wakati dunia ikiendelea na harakati zake za awali za maarifa na ustaarabu, kulikuwa na fumbo moja lililowatatiza wanahisabati: ni nini kinachowakilisha kutokuwepo kwa kitu?
Katika ulimwengu wa hesabu, kila kitu kilikuwa na thamani—1, 2, 3… lakini vipi kuhusu “hakuna kitu”? Je, kunaweza kuwa na namba isiyo na kitu kabisa? Hili ndilo swali ambalo watu wa kale hawakuweza kulijibu kwa muda mrefu.
Lakini mbali huko India ya kale, katika ardhi ya maarifa, falsafa, na dini, kulizaliwa fikra ambayo ingebadilisha dunia milele.
Katika jiji la Ujjain, mji wa elimu na sayansi, aliibuka mwanafalsafa na mwanahisabati hodari aliyeitwa Brahmagupta. Alikuwa na kiu isiyoisha ya maarifa na macho ya kuona zaidi ya upeo wa wakati wake.
Siku moja, Brahmagupta alipokuwa akiangalia maandishi ya hesabu ya kale, alijiuliza:
“Ikiwa mtu hana kitu mfukoni, je hiyo haitakuwa pia sehemu ya hesabu? Na ikiwa nitaondoa kitu kutoka kwenye kitu kisichokuwepo, je natapata nini?”
Kupitia tafakuri na uchunguzi wa kina, alikuja na wazo jipya kabisa: sifuri — alama ya kutokuwepo kwa kitu, lakini yenye nafasi na maana kubwa katika mfumo wa hesabu.
Katika kitabu chake maarufu kilichoandikwa kwa lugha ya Kisanskriti, Brahmasphutasiddhanta, aliandika sheria zinazomhusisha sifuri na namba nyingine: kuongeza, kutoa, na hata kugawa.
Alama hiyo ya nukta (.) au mduara iliibuka kama ishara ya kimya kisichoonekana lakini chenye nguvu — sifuri.
Kwa mara ya kwanza katika historia ya mwanadamu, kutokuwepo kulipewa jina, ishara, na nafasi katika uwanja wa elimu.
Sifuri haikusalia India pekee.
Kwa kupitia wafasiri Waarabu kama Al-Khwarizmi na Al-Kindi, fikra hiyo ilienda mbali hadi Mashariki ya Kati, kisha ikavuka milima na bahari hadi Ulaya, ambapo ilikumbatiwa katika karne za kati na kuwa msingi wa maendeleo ya hesabu, sayansi, na teknolojia tunayofurahia leo.
Leo, sifuri si tu alama ya kutokuwepo — ni nguzo ya mfumo wa namba za desimali, msingi wa kompyuta, na chimbuko la mabadiliko ya kiufundi duniani.
Na yote hayo yalianzia pale, kwenye ardhi ya India, ambapo fikra ya ajabu ya kuweka thamani kwenye kutokuwepo ilizaliwa — na kuifanya dunia iwe na hesabu kamili.
